66. Laøm Ngöôøi
Suy-tö veà con ngöôøi, con ngöôøi coøn nhieàu bí-aån, moät trong nhöõng bí-aån laø con ngöôøi khoâng theå soáng ñuùng chöùc-phaän con ngöôøi. Chuùng ta nhôù laïi nhöõng mong-öôùc cuûa con ngöôøi qua baøi chuùc nhau vaøo ngaøy ñaàu naêm cuûa Tuù-Xöông, tuy coù loãi thôøi.
Laúng-laëng maø nghe noù chuùc nhau
Chuùc nhau traêm tuoåi baïc ñaàu raâu
Phen naøy oâng quyeát ñi buoân coái
Thieân-haï bao nhieâu ñöùa giaõ traàu
(Thôøi naøy hai haøm raêng giaû nhai gì chaû ñöôïc)
Laúng-laëng maø nghe noù chuùc giaàu
Traêm nghìn vaïn môù ñeå vaøo ñaâu
Phen naøy chaéc haún gaø aên baïc
Ñoàng ruïng, ñoàng rôi loï phaûi caàu.
(Thôøi naøy baïc trieäu boû baêng, khoâng rôi moät xen)
Laúng-laëng maø nghe noù chuùc sang
Ñöùa thì mua töôùc, ñöùa mua quan
Phen naøy oâng quyeát ñi mua loïng
Vöøa baùn vöøa la cuõng ñaéc haøng.
(Thôøi naøy phaûi chieàu khaùch toái ña. Caám la)
Laúng-laëng maø nghe noù chuùc con
Sinh naêm ñeû baûy ñöôïc vuoâng troøn
Phoá-phöôøng chaät heïp ngöôøi ñoâng ñuùc
Boàng beá nhau leân noù ôû non.
(Thôøi naøy phaù thai töï-do, laáy chi maø boàng beá)
Thi-nhaân Maãn-Chaâu Nguyeãn-maïnh-Boàng tuy baét chöôùc ai ta chöùc maáy lôøi ngaén-nguûi maø thôøi naøo cuõng ñuùng.
Baét chöôùc ai ta chuùc maáy lôøi
Chuùc cho khaép heát caû treân ñôøi
Vua, quan, só, thöù ngöôøi trong nöôùc
Sao ñöôïc cho ra caùi gioáng ngöôøi.
Taïi sao thi-nhaân Maãn-Chaâu laïi chuùc, laïi mong moïi ngöôøi trong muoân nöôùc, töø vua, quan, só, thöù, soáng sao cho ra caùi gioáng ngöôøi?
Suoát naêm thaùng, coù leõ nhieàu ngöôøi ñaõ queân "laøm ngöôøi", maø laøm traâu, laøm ngöïa keùo caøy traû nôï nhaø-cöûa, xe-coä, côm-aùo. Laï nöõa, coù ngöôøi laïi nhaän mình laø huøm, laø beo, laø sö-töû coù quyeàn taùc oai, taùc quaùi. Coù ngöôøi töï gheùp mình vaøo phe dieàu-haâu. Coù ngöôøi laïi cho mình thuoäc phe boà-caâu. Coù ngöôøi bò ñoàng loaïi coi nhö raén-rít, choù-maù, suùc-vaät. Coù ngöôøi nhìn vaøo laïi thaáy "nöûa ngöôøi, nöûa ngôïm, nöûa ñöôøi-öôi".
Trong muoân loaøi vaïn vaät, con ngöôøi laø tinh-khoân hôn caû. Theá maø chæ coù con ngöôøi môùi lo tranh-ñaáu vôùi ñoàng loaïi ñeå baûo-veä "quyeàn laøm ngöôøi" - nhaân quyeàn. Chæ coù con ngöôøi môùi vaän-duïng trí-oùc ñeå "hoïc laøm ngöôøi", vôùi öôùc-voïng "neân ngöôøi".
Toâi vaãn töï-haøo veà tieáng Vieät, thöù tieáng hay nhaát trong theá-giôùi ngoân-ngöõ loaøi ngöôøi. Noäi chöõ "ngöôøi" thoâi, ñöôïc xöû-duïng raát ña daïng vaø haøm-xuùc nhieàu yù-nghóa.
Chuùng ta laø ngöôøi, ñang soáng nôi xöù ngöôøi, queâ ngöôøi, laø chöùng-toû maûnh ñaát mình ñang cö-truù, dung thaân, khoâng phaûi laø xöù mình, queâ mình. Xöù "ngöôøi" phaân-ñònh "ngöôøi" vôùi ta, caùch-bieät ta vôùi "ngöôøi". Roài caùi "ngöôøi" caùch-bieät, töï döng caûm thaáy gaàn-guõi, khieán ta sôï caùch-ly.
Ngöôøi ñaâu gaëp-gôõ laøm chi.
Traêm naêm bieát coù duyeân gì hay khoâng?
Kieàu
Nhieàu luùc "ngöôøi vôùi ta tuy hai laø moät", coù khi "ta vôùi ngöôøi tuy moät maø hai".
Toân-kính ai, ñeà-cao ai, cöù goïi ngöôøi ñoù laø "Ngöôøi" caùch trònh-troïng. "Thaønh-phoá mang teân Ngöôøi"; "Hai möôi naêm ngöôøi leâ goùt nôi queâ ngöôøi". Roài moät ngaøy "Ngöôøi" trôû veà vôùi caùt buïi nhö moïi ngöôøi. Toaøn daân ghi nhôù coâng-ôn "Ngöôøi", töôûng-nieäm "Ngöôøi", nhaéc ñeán "Ngöôøi" hay nhôù ñeán "ngöôøi" thì thuø-oaùn "ngöôøi", ruûa-saû "ngöôøi".
Hay hôn nöõa, chöõ "ngöôøi" ñöôïc duøng nhö moät loaïi töï ñeå chæ moät haïng ngöôøi. Ngöôøi cha, ngöôøi meï, ngöôøi choàng, ngöôøi vôï, ngöôøi con, ngöôøi chuû, ngöôøi thôï, ngöôøi lính, ngöôøi quaân-töû, ngöôøi baàn-cuøng, ngöôøi ñau-khoå vaø caû ngöôøi ... tình nöõa. Trong baøi Thöông Ngöôøi cuûa Nguyeãn-Traõi, chöõ "ngöôøi" ñeå chæ haïng ngöôøi ñaùng thöông vaø chöõ "ngöôøi" trong caâu keát laïi chæ chung ñoàng loaïi.
Thöông ngöôøi taát-taû ngöôïc xuoâi,
Thöông ngöôøi lôõ böôùc, thöông ngöôøi bô-vô.
Thöông ngöôøi oâm daét treû thô,
Thöông ngöôøi tuoåi-taùc giaø-nua, baàn-haøn.
Thöông ngöôøi coâ-quaû, coâ-ñôn,
Thöông ngöôøi ñoùi-raùch laàm-than beân ñöôøng.
Thaáy ai ñoùi-raùch thì thöông,
Raùch thöôøng cho maëc, ñoùi thöôøng cho aên.
Thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân.
Ñoùi raùch baàn-cuøng vaãn laø "ngöôøi", nhöng ngöôøi maø khoâng coù nhaân-caùch, thieáu boån-phaän thì tieáng "ngöôøi" ñöôïc baûo-veä. Thay vaøo tieáng "ngöôøi" ñeå chæ haïng ngöôøi naøy thì khaù nhieàu. "Keû" tieåu-nhaân; "ñoà" baát hieáu; "ñöùa" phaûn-nghòch; "phöôøng" doái-traù; "teân" troäm-cöôùp; "quaân" löu-manh; "thaèng" maát daïy; "con" laêng-toaøn.
Anh-huøng Nguyeãn-thaùi-Hoïc, ñaïi söï chöa thaønh ñaõ phaûi böôùc leân ñoaïn ñaàu ñaøi ñeàn nôï nöôùc, tuyeân-boá: Khoâng thaønh coâng, cuõng thaønh nhôn. Tieác thay, nhieàu ngöôøi thaønh coâng laïi khoâng thaønh nhôn.
Thaønh-nhôn theo luaät-phaùp quy-ñònh - ngöôøi 18 tuoåi laø thaønh nhôn.
Thaønh-nhôn theo luaät ñaïo-ñöùc quy-ñònh - baøo-thai trong buïng meï ñaõ "thaønh-nhôn", neân phaù-thai laø gieát ngöôøi.
Chuùng ta laø ngöôøi, ai goïi chuùng ta laø ñoà khæ, chaéc chuùng ta khoâng vui. Ngay caû nhöõng ngöôøi tin vaøo thuyeát tieán-hoùa cuûa Darwin cuõng khoâng haøi loøng khi bò ñoàng loaïi xeáp mình vaøo haøng "toå-tieân cuûa loaøi ngöôøi".
Taïi sao chuùng ta coù taâm-traïng, nhaän-thöùc chöa ñaït ñeán danh-phaän "ngöôøi" ñuùng muùc. Caùi caûm-nghó veà con ngöôøi chuùng ta gioáng nhö caùi caûm-nghó khi chuùng ta aên phaûi quaû cam uùng, quaû cam ñaõ bò hö. Nôi löôõi ta coøn laéng moät chuùt ngoït cuûa cam, nhöng khoâng phaûi laø chaát ngoït tinh-roøng cuûa cam. Muøi thôm cuûa cam vaãn coøn ñoù, nhöng phaûn-phaát muøi thum-thuûm khoâng phaûi cuûa cam. Daàu ngöôøi saønh aên ñeán ñaâu cuõng khoâng theå tìm ñöôïc caùi vò chính-xaùc cuûa moät traùi cam nguyeân-veïn qua moät traùi cam ñaõ bò hö. Chæ coù theå keát-luaän: Ñaây laø vò cuûa cam, nhöng laø vò cuûa traùi cam hö. Thöïc vò cuûa cam khoâng phaûi nhö vaäy. Chuùng ta laø ngöôøi, nhöng khoâng phaûi laø ngöôøi troïn-veïn tinh-roøng, song laø ngöôøi ñaõ bò toäi-loãi laøm hö-hoûng.
Khoâng moät ai trong chuùng ta phuû-nhaän ñòa-vò, danh-phaän "ngöôøi" cuûa mình. Nhöng laø loaïi ngöôøi "nhaân voâ thaäp toaøn". Chuùng ta coù theå tìm ñöôïc traùi cam nguyeân-veïn ñeå bieát chaéc höông-vò tinh-roøng cuûa cam. Nhöng chuùng ta khoâng theå tìm ra moät "ngöôøi troïn-veïn" ñeå laøm chuaån, haàu caûm-nhaän caùi baát toaøn trong con ngöôøi chuùng ta. Theá maø chuùng ta vaãn caûm-nhaän con ngöôøi chuùng ta chöa ñuùng chuaån con ngöôøi chuùng ta mong-öôùc. Theá laø chuùng ta lo "hoïc laøm ngöôøi". Hoïc gì cuõng coù hoïc-trình, song "hoïc laøm ngöôøi" thì chaéc-chaén khoâng coù hoïc-trình, cuõng chaúng moät ai coù theå "hoïc laøm ngöôøi". Muoán neân ngöôøi ñuùng nghóa con ngöôøi theo yù-töôûng cuûa Ñöùc Chuùa Trôøi, Chuùa Jeâsus phaùn: "Caùc ngöôi phaûi sanh laïi" (Giaêng 3:7). Phöông-phaùp ñöôïc sanh laïi aáy laø: "Heã ai ñaõ nhaän Ngaøi (nhaän Chuùa Jeâsus laøm Cöùu Chuùa cuûa mình), thì Ngaøi ban cho quyeàn-pheùp trôû neân con caùi Ñöùc Chuùa Trôøi (ñöôïc sanh ra trong gia-ñình Ñöùc Chuùa Trôøi, neân ngöôøi troïn-veïn), laø ban cho nhöõng ngöôøi tin Danh Ngaøi" (Giaêng 1:12).
Khoâng caàn "hoïc laøm ngöôøi", chæ caàn "sanh-laïi" ñeå "laøm ngöôøi".
Vieát xong ngaøy 15 thaùng 10 naêm 1999
|